Onder de naoorlogse generaties die opgroeiden in de tijd van de grote stadsvernieuwingen zou menigeen uitgroeien tot een hartstochtelijk (amateur)archeoloog of verzamelaar van wat ons bodemarchief bij grondverzet zoal opleverde. Sommigen van hen waren nog geen 10 jaar oud toen ze hun eerste vondsten deden. Zo ook Rob Roedema (1960), die thans de laatste jaren van zijn dienstverband bij de Stadsarcheologische Dienst van de gemeente Alkmaar vervult.
Tot zijn 14de woonde Rob Roedema in Purmerend. Zijn eerste vondst deed hij al in 1966 of 1967, hij was dus amper 7 jaar oud. Toen nabij zijn ouderlijk huis het Venediën, ooit een voorname gracht, werd gedempt was dat voor de kinderen uit de buurt natuurlijk een belevenis van jewelste. Door het aanbrengen van een zandpakket moest de drassige grachtbodem zich opnieuw zetten. Zo kon het gebeuren dat een laat-17de-eeuwse fles, die zich al eeuwen in die grachtbodem bevond, boven kwam drijven. Het is een bekend verschijnsel dat in historische grachten bij baggeren of andere werkzaamheden flessen naar boven komen. Dit is vaak het gevolg van gasvorming in die flessen veroorzaakt door (een deel van) de inhoud van de fles die achterbleef en in de loop der tijd ging gisten. Ook in de fles van Rob was de oorspronkelijke inhoud nog aanwezig. Geen wijn, zoals je bij een fles als deze zou verwachten, maar boerenjongens ofwel in brandewijn ingelegde rozijnen, een typisch Nederlandse versnapering. Het verhaal gaat overigens dat de kleine Rob de fles niet zelf uit de gracht durfde te halen, maar dat aan een van zijn vriendjes overliet.
Geïriseerd glas
De eerste fles die Rob in de schoot geworpen kreeg, was zeker geen dertien in een dozijn vondst. Hoewel het ook weer niet het alleroudste type gebruiksfles is dat in onze streken werd gebruikt, behoort de fles nog wel tot de groep van de ‘shaft en globes’, zoals die vanaf de jaren dertig van de 17de eeuw in Engeland zijn gemaakt. Met deze vaak zware en dikwandige flessen begint men in Engeland met de verkoop van ‘gebottelde’ wijn. Tot die tijd werd wijn gekocht bij wijnhandelaren en herbergiers. Veelal werd hiertoe een steengoed kan meegebracht die ter plekke werd gevuld. Om zeker te zijn van de juiste hoeveelheid wijn kon men de steengoed kan door de stad met een maatpegel laten ijken. Flessen werden ook wel gebruikt voor het bewaren en vervoeren van wijn. Tot in de 17de eeuw gebruikte men hiertoe vierkante en ook wel cilindrische flessen. Omdat deze flessen erg kwetsbaar waren, werden de vierkante varianten bewaard in een zogenaamde ‘kelder’, een houten kist met vakken. Of dit ook gebeurde met de cilindrische flessen is niet bekend. Het is zo’n 17de-eeuwse cilindrische fles die Rob opgroef in de vulling van een oud grachtje in de Purmerendse Weeshuissteeg.
De fles verkreeg de mooie kleur door de eeuwenlange inwerking van bodemzuren in het glas. Ook andere vondsten uit het grachtje vulden de planken van zijn ouderlijk huis. Noemenswaardig is een strijkglas dat op precies dezelfde manier geïriseerd is als de cilindrische fles. Dergelijke strijkglazen zijn een soort voorlopers van strijkijzers, die gebruikt werden om textiel glad te strijken.
Walvisvaart en haringvangst
Met de vondst van zijn eerste fles had Rob de smaak te pakken en begin jaren zeventig leidde rioolaanleg bij het Bolwerk nabij de Achterdijk (aan het eind van het Venediën) tot een andere vondst die hij tot op de dag van vandaag koestert: een mooie 18de-eeuwse tabaksdoos met op het deksel de walvisvaart en op de bodem de haringvangst. Bij de scène op het deksel kunnen we lezen: ‘Siet Groenlans visserij hoedat het spek en baarden gesund gehouden werd bij ons in grooten waarden’, en op de bodem: ‘Haring spijst veel duijsend menschen / Wie sou dan om geen haring wensen’. Op een zijkant van de doos vinden we een hertenjacht met hazenwindhonden, terwijl de andere kant twee mannetjes in vissersbootjes toont waarbij twee zwanen zwemmen. De scènes op de zijkanten van de doos onthullen ons hoe de vroegere eigenaar in bezit van zijn tabaksdoos moet zijn gekomen. Scènes van jacht en visvangst vormden in de traditionele vroegmoderne samenleving namelijk geliefde onderwerpen om huwelijksgeschenken mee te versieren. Ze verwijzen naar de minnejacht en het aan de haak slaan van een huwelijkspartner. Dat ook de decoraties op de bodem en het deksel niet toevallig zijn gekozen, kunnen we afleiden uit de inhoud van de tabaksdoos: een boetnaald en een pijpenstopper/-krabber in de vorm van een hamertje, beide van (smeed)ijzer. Dat onze 18de-eeuwse roker een visserman zal zijn geweest, lijkt dus geen gedurfde veronderstelling. Dat het roken onder vissers en walvisvaarders in die tijd was ingeburgerd, tonen onder meer de opgravingen op Spitsbergen. Het langdurig klemmen van het mondstuk van een ‘stenen’ pijp zorgde ervoor dat de tanden sleten. Het gevolg was een mooi rond gaatje in de tanden wanneer het gebit gesloten was. Menig walvisvaarder die op Spitsbergen het leven liet, bleek bij de opgravingen van het kerkhof aldaar een of meerdere van die ‘rokersgaatjes’ in diens tanden te bezitten.
De tabaksdoos en het glaswerk van Rob Roedema zijn de komende maanden te bewonderen in de hal van het Purmerends Museum.