Paul Gauguin heeft zijn leerling, de joods-nederlandse schilder Meijer de Haan, bij het tekenen precies zó aan tafel zien zitten. In elkaar gedoken tuurt de gebochelde De Haan intens in een boek, tot zijn ogen ervan uitpuilen. Gezond was hij allerminst, maar de tekening heeft iets karikaturaals.
De figuur is in ononderbroken contouren vastgelegd. De scherpe scheiding tussen licht en donker doet vermoeden dat de studie bij lamplicht gemaakt is. Gauguin suggereert licht en schaduw met stippen en strepen, zoals hij dat Vincent van Gogh in Arles had zien doen. Op tafel ligt een album met daarin vellen van verschillende grootte. Ze geven de summiere indruk van plaatjes. In dergelijke albums plakte Gauguin zijn tekeningen. We zien De Haan bezig om op zijn 35ste het kunstenaarschap opnieuw uit te vinden: ‘L’impressionnisme is zoo moeijlijk ik heb me nooit zulks kunnen voorstellen.’
In Nederland had De Haan al een traditionele schilderscarrière achter de rug. Wat zijn meesterwerk had moeten worden, het reusachtige historiestuk Uriël Acosta, werd in de zomer van 1888 in Amsterdam tentoongesteld. De ontvangst was gemengd, maar in het invloedrijke tijdschrift De Nieuwe Gids werd het werk genadeloos afgekraakt. Zelfs de artistieke integriteit van De Haan werd in diskrediet gebracht.
De Haan reageerde rigoureus door afstand te doen van zijn aandeel in de matzesfabriek van zijn familie. Op naar Parijs om daar zijn geluk te beproeven. In oktober 1888 trok hij in bij kunsthandelaar Theo van Gogh wiens broer Vincent enkele maanden tevoren naar Arles was verhuisd. De Haan verlangde er vurig naar om impressionist te worden en bewonderde het werk van Vincent. Vaak was ook Paul Gauguin bij Theo te gast. Toen Theo zich in januari 1889 verloofde, trok De Haan naar Bretagne, waar Gauguin elk jaar verbleef. In augustus vestigde Gauguin zich bij hem in het rustige kustplaatsje Le Pouldu. Van de uitkering van De Haan moesten kost, inwoning en de verf van beiden bekostigd worden. De tekening van een studerende Meijer moet in het begin van hun verblijf in Le Pouldu zijn ontstaan, toen hij bezig was om zich los te maken van zijn donkere Hollandse werk.
In oktober vond Gauguin hem goed genoeg om samen de decoratie aan te pakken van de gelagkamer van de plaatselijke herberg van de mooie Marie Henry. Met haar kreeg De Haan zelfs een verhouding. Het moet de sensuele Gauguin niet lekker hebben gezeten dat zij de voorkeur gaf aan de gebochelde Hollander. Hij schilderde hun beider portretten op twee deurpanelen.
De karikaturale tekening was het startpunt voor Gauguins wonderlijke portret. De Haan is achter een schuin oplopende tafel gepropt met daarop twee boeken: Thomas Carlyle’s Sartor Resartus en Paradis Perdu, een Franse vertaling van Miltons Paradise Lost. De revolutionaire ontwikkeling die zich in de geest van De Haan had voltrokken, wordt door beide boeken verteld: het vinden van nieuwe uitdrukkingsvormen van denken in de kunst en zijn losmaking van de Joodse geloofstraditie.
Het was De Haan niet gegeven om zijn kunstenaarschap te ontplooien. In oktober 1890 verliet hij spoorslags Le Pouldu, zeker omdat zijn toelage door zijn familie werd stopgezet en misschien omdat hij hoorde van de zwangerschap van Marie Henry. Al zijn schilderijen liet hij bij haar achter. Vijf jaar later stierf hij in Amsterdam, zonder zijn dochter ooit gezien te hebben en misschien zonder van haar bestaan geweten te hebben.
Kunsthandel Ivo Bouwman
Jan van Nassaustraat 80
2596 BW Den Haag
+31 (0)6 53 92 88 22
www.ivobouwman.nl
Deelnemer PAN Amsterdam (Stand 137)