In de 17de eeuw waren messen voor het dagelijks gebruik verkrijgbaar in allerlei soorten en maten, al dan niet voorzien van een rijk gedecoreerd heft dat van hout, been, ivoor of metaal werd gemaakt. Messen met royaal versierde heften van messing zijn vaak in twee delen gegoten en beelden meestal figuren uit.
De variatie in deze figuren was zeer divers. Zo zijn er heften in de vorm van een huwelijkspaar of van Jonas die uitgespuugd wordt door de walvis. Ook komen er heften voor die uitgevoerd zijn als doedelzakspeler. Sommige exemplaren werden zelfs ingelegd met email, waardoor ze zeker kostbaarder zullen zijn geweest.
Het mes dat hiernaast rechts is afgebeeld, stelt waarschijnlijk een meerman voor en dateert uit de eerste helft van de 17de eeuw. Het wel en wee van de mensen in de 17de eeuw was door handel en visserij sterk verbonden met de zee. Een heft in de vorm van een zeewezen zoals een meerman of meermin die met hun vissenstaart als onderlichaam half mens, half vis waren – wezens waar men destijds nog in geloofde – stond daar symbool voor. Oftewel: de zee geeft rijkdom en voorspoed of veroorzaakt schipbreuk en verlies van leven.
Het heft van het mes dat hiernaast links is afgebeeld stelt een jager voor die uitgerust is met een musket. Aan de achterzijde is zijn hond te zien. De jager is niet alleen een verwijzing naar de jacht, maar ook naar de zinne- of minnejacht. De hond, die op de achterzijde van het heft naast de benen van de jager is afgebeeld, staat symbool voor moed, maar bovenal trouw.
Het mes met de jager is niet gekeurd; dat van de meerman is voorzien van een keur met ster dat in elk geval als waarborgmerk van degene die het mes gemaakt heeft, garant stond voor een bepaalde kwaliteit. Desondanks is het helaas niet toe te schrijven aan een bepaalde stad of werkplaats. Daarvoor is dit keur te algemeen.
In de loop van de 17de eeuw raakten messen met dergelijke messing heften uit de mode en verdwenen ze geleidelijk uit beeld. Er werden nog wel zilveren mesheften gemaakt, in de vorm van figuren. Aangezien men daar zuiniger op was, zijn er veel van deze messen bewaard gebleven. De exemplaren van messing werden in de meeste gevallen weggegooid of omgesmolten als het mes was gebroken.
Vóór de introductie van de metaaldetector in de jaren tachtig van de vorige eeuw kwamen deze heften niet vaak voor; laat staan dat complete messen werden gevonden. Enkele exemplaren hadden een plekje gevonden in museale collecties. De metaaldetector heeft op dit vlak voor een kentering gezorgd. Zowel in steden als op het platteland zijn aanzienlijk meer heften en soms ook complete messen gevonden door amateurs en tijdens archeologische opgravingen.
Dankzij deze vondsten weten we nu dat alle lagen van de bevolking deze messen in huis hadden. Helaas zijn de messing heften regelmatig beschadigd door erosie vanwege het eeuwenlange verblijf in de bodem.
Andere factoren vormen eveneens een bedreiging voor de kwaliteit van de gevonden voorwerpen. Vooral de laatste tijd blijkt dat bodemvondsten die op het platteland worden gedaan fors te lijden hebben aan een extreme vorm van verwering. Onder andere het injecteren van mest in de bodem is hier de oorzaak van. Ook het manipuleren van de grondwaterspiegel in bepaalde regio’s is niet bevorderlijk voor het behoud van metalen in de bodem.
Desondanks zijn dit soort messen en mesheften, waar we veel zuiniger op zouden moeten zijn, geliefde objecten voor menig verzamelaar en detectoramateur.